Fotografie en rechten

[Ton Canon]

Naar aanleiding van diverse topics nog maar even een samenvatting van de meest voorkomende rechten bij fotografie.

Auteursrecht
De fotograaf heeft het auteursrecht van de foto's die hij/zij maakt. Bij beeldende kunsten wordt ook wel gesproken van het beeldrecht. Maar het is niet vanzelfsprekend dat je rechthebbende bent door een simpele druk op de ontspanknop. De wet zegt dat het werk onmiskenbaar en unieke kenmerken moet hebben van de maker. En daarmee vervalt toch vaker dan je denkt het vanzelfsprekende auteursrecht dat iedereen denkt te hebben.

Het auteursrecht is onvervreemdbaar. Dat wil zeggen dat het onlosmakelijk aan de eigenaar verbonden is en blijft. Het veel gebruikte "afstand doen van alle rechten" klopt feitelijk niet. Wat dan bedoeld wordt, is dat je de exploitatierechten volledig overdraagt aan de ander. Je hebt dan in feite geen zeggenschap meer over wat een ander met die foto's doet. Maar je hebt, ondanks afstand van alle rechten, te allen tijde recht op naamsvermelding. En je hebt ook recht op een deel van de inkomsten als degene aan wie je de rechten hebt overgedragen door doorverkopen er meer mee verdient dan je in de oorspronkelijke overdracht van rechten hebt afgesproken. Je moet, als je je rechten overdraagt, dus altijd proberen te bedingen dat je een deel van de inkomsten blijft claimen van alle opbrengsten. Je kunt ook een eenmalige afkoopsom overeenkomen, maar die moet je dan lekker opkrikken als je denkt dat de andere partij er meer winst uit gaat halen dan bij een eenmalige publicatie.

Let op: als je foto's maakt vanuit een arbeidsrechtelijke relatie (bijvoorbeeld een smoelenboek of een personeelsuitje op verzoek van je baas), ben jij wel de auteursrechthebbende maar is je baas degene die impliciet het copyright heeft en kun je dus feitelijk zelf niets met die foto's. Ook bij dat soort foto's niet het ©teken gebruiken dus.

Copyright
Copyright is het recht om een werk (foto) te verveelvoudigen, te verspreiden enzovoort. Normaal gesproken heeft de auteursrechthebbende ook het copyright. Behalve dus als je dat recht afkoopt (zie hiervoor).

Let op: als je het copyright hebt afgekocht, moet je natuurlijk wel bedingen dat je de foto's voor je eigen website/portfolio mag blijven gebruiken. Als je dat dan doet, moet je dus niet bij je naamsvermelding op of bij de foto het ©teken gebruiken. Jij hebt immers het copyright niet meer.

Zowel bij auteursrecht als copyright geldt dat duidelijk de naam van de natuurlijk persoon of rechtspersoon genoemd worden. Een website of een niet officieel bedrijf of een andere ludieke naam kan juridisch geen rechthebbende zijn.

Licentie
Met een licentie regel je met een opdrachtgever het gebruik van de foto's. Een licentie is aan beperkingen onderhevig: een termijn, een volume, een gebruiksdoel enzovoort. In tegenstelling tot het volledig overdragen van je rechten, heeft een licentie meer een incidenteel karakter.

Bij een licentie kun je ook exclusiviteit regelen (waar je opdrachtgever dan natuurlijk meer voor moet betalen). Dit betekent dat je zelf de foto's niet en nergens mag gebruiken voor zolang de licentietermijn is afgesproken.

Portretrecht
Portretrecht is van toepassing voor zover de geportretteerde duidelijk het hoofdonderwerp van de foto is. Bij opdrachtfotografie is dat natuurlijk logisch. Je hebt toestemming nodig van de geportretteerde voor publicatie en omgekeerd heeft de geportretteerde jouw toestemming nodig. Meestal regel je dat van tevoren in een (model)overeenkomst.

In alle andere gevallen zijn geportretteerden (bijv op straat of bij een feestje) redelijk vogelvrij, mits ze niet het enige hoofdonderwerp van de foto zijn. Toestemming vragen is niet verplicht, maar geldt als fatsoensnorm. "Vogelvrije" geportretteerden kunnen nog wel een beroep doen op aantasting van de persoonlijke levenssfeer. Maar rechters gaan daar niet makkelijk in mee, zeker niet als de foto's in het openbaar gemaakt zijn.

Foto's van andere beschermde werken
Als je foto's maakt van iets waar een ander auteursrecht voor heeft, heb je de toestemming nodig van die maker of van degene die het copyright heeft. Je moet die items dan wel prominent in beeld brengen. Denk aan logo's van bedrijven (o.a. automerken en vliegtuigen), gebouwen (architect) en natuurlijk gewoon kunstwerken.

Foto's van dieren
Laatst las ik een topic of paarden een soort portretrecht hebben. Dat kun je je afvragen bij alle dieren, maar dat hebben ze niet in de zin van de wet omdat het geen natuurlijke of rechtspersonen zijn. Toestemming van de eigenaar is meer een fatsoensnorm dan wettelijk geregeld. Maar.... betreed je zonder toestemming een afgesloten of anderszins verboden particulier terrein om zo'n foto te maken, dan ben je om die reden in overtreding en heb je een onrechtmatig verkregen beeldrecht en geldt dat dus niet.

Naburige rechten
In de filmwereld heb je veel te maken met naburige rechten. Dat wil zeggen dat er meer mensen zijn die bepaalde auteursrechten hebben. Een scenarioschrijver heeft het auteursrecht van het verhaal, de producent heeft het copyright, acteurs hebben portretrechten, cameraman heeft beeldrechten enzovoort.

Bij fotografie spelen naburige rechten minder heftig, maar ze zijn niet uitgesloten. Bijvoorbeeld een visagiste die eens flink uit haar dak gaat en lekkerlijk en figuurlijk een waar kunstwerk voor je lens zet. Ook zij/hij zou in zo'n geval aanspraak kunnen maken op auteursrecht. In zo'n geval moet je dus ook met de visa iets regelen voor publicaties. Ik kan nog meer voorbeelden verzinnen, maar dan wordt het te ingewikkeld.

Aanvullingen, verbeteringen, vragen... voel je vrij.

[ger010]

Hoi Ton,

Dank voor je samenvatting bijzonder interessant en een
deel van de fotografie die niet onderschat moet worden.

Groeten,
Ger.

[martinus]

Dit is een duidelijk opgezette samenvatting van alles wat je als fotograaf moet weten denk ik. Hier heb je wat aan. Ook lekker duidelijk en in begrijpelijke Nederlands geschreven Ton. Prima !

p.s. je had er nog zin in om één uur s'nachts

[Dimitri]

Hey,
Kijk dit is nu eens duidelijk!
Bedankt om de tijd te nemen om dit te plaatsen!

Gr.Dimitri

[FotoUnique]

En zelfs dit snap ik

Thnx

[mmk]

Helder en duidelijk! Top.

[Imagine]

Thanks...

[Hatseflats]

Goed bezig Ton.. wederom hulde voor je duidelijke uitleg....

[Achrome]

Hardstikke bedankt Ton! Eens en voor altijd duidelijk. En ook nog eens in een taal die voor iedereen te begrijpen is.
Grz.

[C@sp@r]

Dit is een duidelijk opgezette samenvatting van alles wat je als fotograaf moet weten denk ik. Hier heb je wat aan. Ook lekker duidelijk en in begrijpelijke Nederlands geschreven Ton. Prima !

Sluit ik me geheel bij aan!!

Grt Caspar

[Ton Canon]

Iedereen dank voor de leuke reacties!
Martinus: ik begon eraan toen ik me nog niet realiseerde hoe laat het was .

[citizenjay81]

Duidelijk!
Ben vooral blij met de nieuwe term 'lekkerlijk en figuurlijk'!

Thanks

[Selmak]

Stel dat;

Ik foto's heb gemaakt (productfotografie) voor een bedrijf. Deze foto's gebruikt het bedrijf in een bannervorm op z'n facturen, website, heeft ze in de showroom hangen en op vrachtwagens. Nu heb ik via een werknemer van het desbetreffende bedrijf te horen gekregen dat ze de foto's gaan doorverkopen aan een ander bedrijf (een klant van hun in het buitenland).

Ik heb destijds wel verteld dat ze het volledige recht mogen hebben van de foto's en ik ze als portfolio mag vermelden op mijn toekomstige website. Maar valt dit daar ook onder?

[Nol77]

Beter is dus van te voren duidelijk af te spreken wat er met de foto's mag gebeuren. Maar zoals hierboven beschreven heb je dus nog wel recht op naamsvermelding en zoals ik het lees op een deel van de inkomsten die ze met de doorverkoop van jou foto's vangen. Heb hier verder geen ervaring mee, maar volgens mij staat het vrij duidelijk beschreven door Ton Canon. Hij schrijft ook " Je moet, als je je rechten overdraagt, dus altijd proberen te bedingen dat je een deel van de inkomsten blijft claimen van alle opbrengsten". Wellicht een tip voor de volgende keer dan had je deze "onzekerheid" kunnen vermijden...

Cheers,
Arnold

[Ton Canon]

Lees de tweede alinea onder 'auteursrecht' even goed en je leest dan, zoals Arnold al zegt, dat je recht hebt op een deel van de inkomsten bij doorverkoop van jouw creatieve eigendom (want dat blijft het te allen tijde, ook als je zogenaamd alle rechten uit handen geeft). Ik zou dat bedrijf daar op een nette, subtiele manier op wijzen.

Het is beter om zoiets inderdaad van tevoren vast te leggen als je afstand doet van je exploitatierechten. Het gaat dan met name om het percentage dat jou toekomt bij winst uit exploitatie van je rechten.

[sugarman]

Vraagje aan Ton,

Als ik op uitnodiging van een band ga fotograferen op een talentenjacht moet ik dan toestemming aan de organisator vragen om te mogen fotograferen?

Heb ik dus niet gedaan en nu sommeert de organisator dat ik de foto's (ook van andere bands op die avond) niet mag tonen en niet mag verkopen via mijn website.

[Ton Canon]

Peter, leuker kunnen we het niet maken... wel ingewikkelder. Of toch niet?

In dit geval zijn er 3 partijen die het elkaar mogelijk maken een kunstzinnige prestatie te leveren. Zonder elkaar kunnen ze (in deze situatie) niets:
1. de fotograaf die beelden vastlegt
2. de band die de muziekprestatie levert
3. de organisator die investeert om het allemaal mogelijk te maken.

Nu de rechten. De fotograaf heeft het auteurs/beeldrecht da's duidelijk. Maar... zowel de band als de organisator hebben wat genoemd wordt de naburige rechten. De naburige rechten zijn nagenoeg gelijk aan het auteursrecht, waaronder ook het recht op bijvoorbeeld naamsvermelding. Kort gezegd: hier zijn 3 partijen met alle drie dezelfde rechten, wat betekent dat de ene partij niets kan doen zonder toestemming van de andere partij. Als de organisator er dus niet mee akkoord gaat dat jij of de band de foto's gebruiken, kun je helemaal niets! Anders, dan proberen er in goed overleg nog wat uit te slepen.

Tip voor het vervolg zal duidelijk zijn: met de betrokken partijen van tevoren schriftelijk vastleggen wat er gebeurt en wie wat onder welke voorwaarden daarna met het materiaal mag doen. Zoals gebruikelijk kun je dan van tevoren van alles afkopen als partijen daarmee akkoord gaan.

Wat ik zelf doe als een band foto's wil voor promotie etc. is het volgende. Voor een paar tientjes een plaatselijk poppodium afhuren. Ik heb wel de mazzel dat er zoiets hier in de buurt is; helemaal perfect ingericht met podium, geavanceerd sound & light enzovoort. Band nodigt dan gewoon voor een uurtje fans uit en gaan gezellig uit hun muziekdak terwijl ik ongestoord foto's kan maken vanaf plekken waar dat normaal niet kan. Ziet er toch allemaal erg live uit en een groot voordeel is dat ik de complete podiumverlichting ook in eigen hand heb.

Over naburige rechten gesproken... voor de modelfotografen: in 90 % van de gevallen hebben ook modellen naburige rechten in plaats van het veel minder harde portretrecht. Natuurlijk kun je van alles afkopen en overeenkomen, maar je zou ook het recht op naamsvermelding expliciet moeten afkopen wil het enige waarde hebben. Idem voor de visagie in veel gevallen.

Hoop dat je er iets aan hebt.

[Hatseflats]

Ton +1

[Opperclowntje]

THX

[sugarman]

Klinkt helder Ton en heel erg bedankt voor je uitleg.

Ik heb ook alle foto's direct verwijderd van mijn website www.sterknet.com menuoptie "Muziek & Theater", "The clash of the cover bands".
Er staat symbolish nog maar een foto, een leeg podium

Ik heb dus eitjes voor mijn geld gekozen om geen gezeik te krijgen met de organisatie. Vind ik ook niet de moeite waard al die energie.

De band die mij heeft uitgenodigd krijgt toch wel de foto's op DVD van mij.

Nu mijn gevoel van deze zaak
Ik zelf ben ook muzikant en hier zie ik weer bevestigd dat de muzikant wordt uit gemolken. Dat is ook de reden dat ik niet mee doe aan talentenjachten.
Het geld gaat maar naar twee kanten en niet naar drie.
Enteeprijs is voor de organisator en de drankopbrengst voor de uitbater.

De muzikant moet het doen met wat comsumptiebonnetjes en mag niet eens een fotograaf mee nemen.

En wat doet de BUMA en al die andere hier aan???

Zo, ik heb even mijn hart gelucht