Deze tutorial is bedoeld als inleiding op de (nog te maken) tutorial over creatief gebruik van de flitser. De inhoud is waarschijnlijk ook wel interessant voor iedereen die een nieuwe flitser wil kopen maar (nog?) geen gedegen keuze kan maken. De volgende onderwerpen komen aan bod:
1. Soorten flitsers en hun eigenschappen
1.1 Het interne flitser-dingetje
1.2 De reportageflitser
1.3 De studioflitser
1.4 Exoten
2. Lichtopbrengst
2.1 Het richtgetal
2.2 Joules
3. Synchronisatie
3.1 Minimale flitssynchronisatietijd
3.2 Synchronisatie op tweede gordijn
3.3 High-speed flitsen
3.4 Stroboscopisch flitsen
4. Hoofdlicht vs invulflits
4.1. Volautomatische belichting (P mode)
4.2. Halfautomaat met diafragma instelling (Av)
4.3. Halfautomaat met sluitertijd instelling (Tv)
4.4. Handmatige instelling
A. Frequently Asked Questions
B. Bibliografie
History
17 Dec 2007: Eerste versie
18 Dec 2007: Bibliografie toegevoegd
08 Jan 2008: Zoom toegevoegd aan FAQ
08 Feb 2008: Uitleg van werking in P-mode verder toegelicht
07 Jan 2009: Stroboscopisch flitsen toegevoegd + sync voorbeelden
04 Jul 2010: Getracht foto's weer zichtbaar te krijgen
1. Soorten flitsers en hun eigenschappen
Diverse soorten flitsers (klik voor een grotere afbeelding)
Ik maak voor dit verhaal onderscheid tussen vier verschillende soorten flitsers: de interne flitser, de reportageflitser, de studioflitser en tenslotte de grote vergaarbak met "exoten".
1.1 Het interne flitser-dingetje
Iedereen kent hem wel: de interne flitser. Hoewel door velen afgedaan als zinloos ding heeft'ie zo op z'n tijd toch zijn nut. De kenmerken: hij is ingebouwd (duh...
), kan alleen maar recht door flitsen, heeft een kleine lichtopbrengst (richtgetal van de flitser van Canon's EOS lijn: 13) en gebruikt de voeding van het toestel.1.2 De reportageflitser
Reportageflitsers zijn er in verschillende soorten en maten. Uit de Canon stal komen de bekende opsteekflitsers zoals de Speedlite 430EX en de Speedlite 580EX II. Dit zijn losse flitsers die je op de flitsschoen van het toestel schuift. Andere fabrikanten als Metz en Sigma maken daar zeer bruikbare en vaak goedkope alternatieven voor. Metz maakt daarnaast ook nog staafflitsers die je op een beugel naast het toestel monteert.
De reportageflitsers hebben over het algemeen een grotere lichtopbrengst dan de interne flitser, ze hebben een kop die je vaak vertikaal en horizontaal kunt verstellen en ze gebruiken hun eigen batterijen.
1.3 De studioflitsers
Een hele aparte categorie wordt gevormd door de studioflitsers. In principe zijn er twee soorten: de flitskop die je op een generator aan moet sluiten en de zogenaamde monoblocks die je direct op de 220V (soms ook op een accu) aan sluit. Studioflitsers worden aangestuurd met behulp van een losse kabel op het X-sync terminal contact of via een infrarood- of radioverbinding, meestal gemonteerd op de flitsschoen van de camera.
De lichtopbrengst van eenvoudige studioflitsers is vaak vergelijkbaar met die van een reportageflitser; de wat grotere en de meeste losse koppen daarentegen genereren een hele hap meer licht. Studioflitsers worden meestal op een statief geplaatst en voorzien van allerlei accesoires die het licht beinvloeden (paraplu's, softboxen, snoots etc).
1.4 Exoten
Naast de eerder genoemde reportageflitsers zijn er ook nog de meer exotische macro- en ringflitsers. Qua eigenschappen houden ze meestal het midden tussen de interne flitser en de reportageflitser. Zo moet je ze wel op de hotshoe aansluiten, maar zijn ze vaak niet of in zeer beperkte mate te richten.
2 Lichtopbrengst
Een van de meest bepalende factoren bij de keuze voor een type flitser is de hoeveelheid licht die het ding kan genereren. Daarvoor worden twee grootheden gebruikt: het richtgetal en Joules.
2.1 Het richtgetal
De maximale lichtopbrengst van de interne flitser en van de reportageflitser wordt meestal uitgedrukt als het richtgetal (RG). Het richtgetal is de uitkomst van de formule RG = diafragma x onderwerpsafstand, bij ISO 100.
De interne flitsers van Canon hebben alle een RG = 13, hetgeen betekent dat je bij een diafragma f/4 op 100 ISO nog een juiste belichting krijgt op een afstand van ruim 3 meter. Bij de externe flitsers van Canon kun je het richtgetal afleiden uit de naam. De 430EX heeft een richtgetal 43, de 580EX heeft een richtgetal 58. Let op: als je in de USA een flitser zou kopen... de Amerikanen zijn nog steeds niet gewend aan het metrisch stelsel. Zij rekenen in voeten in plaats van in meters; de 580EX heeft daar dan ook een richtgetal 190
. Richtgetallen zijn mooi, maar vaak niet onderling vergelijkbaar tussen verschillende fabrikanten. Moderne flitsers passen zich aan aan de brandpuntsafstand van het objectief. Bij een langere brandpuntsafstand heb je immers een kleinere beeldhoek en hoeft er ook minder oppervlak verlicht te worden. Canon specificeert zijn richtgetal bij een brandpuntsafstand van 105mm. Andere fabrikanten nemen andere ijkpunten; Nikon bijvoorbeeld specificeert zijn richtgetallen bij 35mm en Minolta deed dat bij 50mm.
Bij kortere brandpuntsafstanden heb je dus minder licht. Meestal staat dat wel in de manual genoemd. Bijvoorbeeld, de 580EX heeft een richtgetal 58 bij een brandpuntsafstand 105mm, 53 bij 80mm, 42 bij 50mm en nog maar 15 bij 14mm.
Richtgetallen van een 580EX in de handleiding (klik voor een grotere afbeelding)
Naast de brandpuntsafstand is ook de ISO instelling belangrijk. Immers, als je de gevoeligheid van de sensor met een factor 2 omhoog schroeft (van 100 naar 200 ISO), dan scheelt dat 1 stop in je diafragma.
2.2 Joules
Het vermogen van een studioflitser wordt over het algemeen niet gespecificeerd als richtgetal. De hoofdreden daarvoor is dat een flitskop eigenlijk nooit zonder licht beinvloedende accesoires wordt gebruikt. Van oudsher specificeert men het flitsvermogen van studioflitsers in WattSeconde (let op: Watt x seconde, niet Watt per seconde!), oftewel Joule. De lichtopbrengst van een 100 Ws flitskop is in principe net zo veel als van een 100 Watt huishoudlamp. Dit vermogen wordt echter in zeer korte tijd afgegeven; de hoeveelheid licht die een 100 Ws flitser genereert in 1/700 van een seconde komt overeen met dezelfde hoeveelheid licht die door een 100W huishoudlamp in een hele seconde wordt gegenereerd.
Natuurlijk zijn er ook hier weer verschillen tussen de diverse fabrikanten. De ene fabrikant kan efficienter omgaan met energie dan de andere. In grote lijnen echter komen de uitkomsten wel bij elkaar in de buurt. Sommige fabrikanten specificeren ook nog een richtgetal (LinkStar bijvoorbeeld zegt van zijn 400Ws flitskop dat het ding een richtgetal heeft van 65, Elinchrom specificeert 64,5), maar hoe dat precies gemeten wordt is niet duidelijk.
Samenvattend:
- het richtgetal RG = afstand x diafragma bij ISO 100
- iedere verdubbeling van de ISO instelling scheelt een factor √2 op het richtgetal (ISO x 4 = richtgetal x 2).
- het richtgetal verandert bij moderne flitsers met de brandpuntsafstand
- lichtopbrengst van studioflitsers meet men in vermogen x tijd, WattSeconde dus en niet Watt / seconde.
3. Synchronisatie
3.1 Minimale flitssynchronisatietijd
De moderne spiegelreflex maakt gebruik van een zogenaamde gordijn- of spleetsluiter. Zo'n sluiter bestaat uit twee "gordijnen" (tegenwoordig gemaakt van lichtmetalen lamellen). In rusttoestand wordt de sensor afgedekt door het eerste gordijn. Als de ontspanknop ingedrukt wordt, gaat het eerste gordijn open. Na het verstrijken van de sluitertijd gaat het tweede gordijn dicht, waarna beide gordijnen in gesloten toestand teruggaan naar de rusttoestand.
De snelheid waarmee de gordijnen bewegen is niet oneindig groot; voor de EOS modellen heeft het gordijn zo'n 4 tot 5 milliseconden nodig om van helemaal open naar helemaal dicht te gaan (4 milliseconden = 1/250 seconde). Als we een snellere sluitertijd willen realiseren, gaat het tweede gordijn al dicht terwijl het eerste gordijn nog niet eens helemaal open is. Zo ontstaat er dus een spleet waardoor het licht op de sensor valt (vandaar de naam "spleetsluiter"). Als de flitser nu af zou gaan op het moment dat het eerste gordijn helemaal open is, wordt er dus al een deel van de sensor afgedekt door het tweede gordijn. Gevolg: het flitslicht bereikt niet het hele sensor; je houdt dus een deel van de opname onbelicht.
Het bovenstaande probleem doet zich voor bij sluitertijden van, afhankelijk van de camera, sneller dan 1/200 of 1/250 seconde. Deze snelheid wordt ook wel de X-sync snelheid genoemd. In principe is het met een eenvoudige flitser (zoals de interne flitser) niet mogelijk snellere sluitertijden te gebruiken.
3.2 Synchronisatie op tweede gordijn
In plaats van veel korter, kun je de sluitertijd ook veel langer maken, bijvoorbeeld om beweging zichtbaar te maken. Als de flitser daar bij af gaat zodra het eerste gordijn open is, zal de scherpte liggen aan het begin van de beweging. Nemen we nu bijvoorbeeld een auto die van links naar rechts beweegt, dan wordt de auto eerst (links in beeld) mooi scherp en goed belicht afgebeeld. Als de flits na bijvoorbeeld 1/1000 seconde uitgedoofd is, zal er nog steeds beeld geregistreerd worden gedurende de resterende tijd dat de sluiter open is. In dit tijd beweegt de auto dan van links naar rechts door ons beeld. Het gevolg: je krijgt een ghost-trail van de auto waardoor die achteruit lijkt te rijden.
Voorbeeld van synchronisatie op het eerste gordijn (klik voor een grotere afbeelding)
Om dit te voorkomen kun je de flitser ook af laten gaan vlak voordat het tweede gordijn dicht gaat. Daardoor wordt de beweging in de werkelijke richting gesuggereerd. Deze eigenschap wordt aangeduid als "synchronisatie op het tweede gordijn" (in het Engels: "synchronize on second curtain" of ook wel "synchronize on rear curtain").
Voorbeeld van synchronisatie op het tweede gordijn (klik voor een grotere afbeelding)
Let op: bij gebruik van een moderne Speedlite kun je deze instelling zowel op de camera als op de flitser instellen. De instelling van de flitser is echter degene die gebruikt wordt!
Valkuil: synchronisatie op het tweede gordijn heeft tijd nodig. Hoewel de X-sync tijd bij Canon op rond de 1/200 seconde ligt, werkt rear-sync uitsluitend op sluitertijden van 1/40 seconde en langer!
3.3 high-speed flitsen
Soms is het handig toch met sluitertijden te kunnen flitsen die sneller zijn dan de X-sync tijd. Canon biedt daarvoor een speciale flits-mode aan, genaamd "High Speed Sync" (HSS) of, in Canon terminologie, "Focal Plane" sync ("FP"). In deze mode begint de flitser al voordat het eerste gordijn open gaat en blijft kort pulseren totdat het tweede gordijn dicht is. Doordat steeds maar een klein stukje van de sensor zichtbaar is, kost dit wel veel energie. Het richtgetal wordt daardoor niet meer gehaald in FP mode!
Let op: ook deze setting kan owel op de camera als op de flitser ingesteld worden. Maar net zals de instelling "sync on 2nd" is de instelling op de flitser bepalend voor het gedrag!
3.4 Stroboscopisch flitsen
Sommige flitsers kunnen ook stroboscopisch flitsen. Daarbij vuurt de flitser meer flitsen kort achter elkaar. Dat vereist meestal wel een volledig handmatige instelling van de flitser. Het resultaat is dat het beeld op verschillende tijdstippen bevroren wordt en je zo kunt zien hoe een beweging in elkaar zit. Stroboscopisch flitsen vereist vaak wel wat experimenteerwerk. Zo is het onderstaande voorbeeld gestrobed op 15 Herz bij een sluitertijd van 1/5". Dat levert 3 flitsen op binnen de tijd waarin de sluiter open staat (1/5" = 200 msec. Eerste flits op 5 msec, 2de flits op 71 msec, derde flits op 138 msec, vierde flits valt buiten de sluitertijd).
Voorbeeld van een stroboscopische flits (klik voor een grotere afbeelding)
Samenvattend:
- flitsen op sluitersnelheden sneller dan X-sync resulteren in een half belicht beeld
- synchronisatie op het tweede gordijn laat beweging "vooruit gaan"
- synchronisatie op het tweede gordijn werkt niet met sluitersnelheden korter dan 1/40 seconde
- FP flitsen kost een boel extra vermogen
- instellingen op de flitser gaan voor op instellingen op de camera
4. Hoofdlicht vs invulflits
Een flitser kan voor verschillende doeleinden ingezet worden. Zo kun je hem als lichtbron gebruiken als er domweg te weinig licht is (gebruik als "hoofdlicht"), maar ook om kleine schaduwen mee weg te werken ("invulflits"). Andere creatieve toepassingen zijn o.a. knijpen en bevriezen van beweging. Hoe de flitser zich gedraagt is afhankelijk van de meetmethodiek en de op de camera ingestelde modus.
4.1. Volautomatische belichting (P mode)
In 'P' mode zal de camera sluitertijd instellen tussen de 1/60 en de X-sync tijd; in principe zodanig dat je hem nog uit de hand zou kunnen schieten zonder bewegingsonscherpte te krijgen. Als er veel licht is (> 13 Ev*), dan zal het diafragma aangepast worden aan het omgevingslicht en wordt de flitser als invulflits gebruikt. Is er weinig licht (< 10 Ev), dan gaat het diafragma ver open en zal de flitser als hoofdlicht fungeren. Er tussen in gaat de flitser in stapjes van ½ stop van invulflits naar hoofdlicht.
Dit vertaalt zich dit naar de praktijk als volgt:
- buiten, bij goede lichtcondities, wordt een sluitertijd gekozen die bij de totale scene past. De flitser zal er dan voor zorgen dat het hoofdonderwerp (dat dichterbij is) geen licht te kort komt.
- binnen, bij veel slechtere lichtcondities, wordt de sluitertijd gefixeerd op 1/60 seconde. Het resultaat van deze keuze is dat de achtergrond aanzienlijk donkerder kan worden dan het onderwerp.
*): Ev = Exposure Value. Dit is het aantal stops dat nodig is om een juiste belichting te krijgen t.o.v. f/1, 1 seconde bij 100 ISO. 10 Ev is ca. 1/60 seconde bij f/4, 13 Ev is ca. 1/125 seconde bij f/8.
4.2. Halfautomaat met diafragma instelling (Av)
In Av mode ben je zelf verantwoordelijk voor het instellen van het diafragma (duh..). Het toestel zal de sluitertijd ongeveer* instellen alsof er geen flitser aanwezig is en de flitser zal werken als invulflits.
*): Is er echt weinig licht (< 8 Ev), dan stelt de camera de sluitertijd in op de helft die hij zou instellen bij gebruik zonder flitser. Bij veel licht (> 9 Ev) wordt de sluitertijd helemaal niet aangepast en daartussenin wordt de sluitertijd een beetje aangepast.
4.3. Halfautomaat met sluitertijd instelling (Tv)
In Tv mode stel je zelf de sluitertijd in. Het toestel zal daarbij het diafragma kiezen dat nodig is om een goede belichting van de achtergrond te krijgen alsof er geen flitser gebruikt wordt. De flitser zal uitsluitend als invulflits fungeren.
Edit: als er zwaar onderbelicht zou worden zonder flitser, gaat de flitser zich langzaam aan gedragen als hoofdlicht. De flitser zorgt voor een zo juist mogelijke verlichting van het onderwerp, de sluitertijd / diafragma combinatie zorgt voor de belichting van de achtergrond
4.4. Handmatige instelling
Zoals bekend verondersteld mag worden stel je in 'M' mode (manual, oftewel alles handmatig) op je toestel zowel de sluitertijd als het diafragma zelf in. De flitser zal zich in geval van de M mode zijn best doen het onderwerp goed te verlichten. Als je dus in manual al redelijk in de buurt komt van de belichting die nodig zou zijn zonder flitser, flitst het ding zo zacht dat je 'm kunt beschouwen als invulflits. Is het flink wat donkerder, dan zal de flitser zich gaan gedragen als hoofdlicht.
A. Frequently Asked Questions
Tenslotte nog een (groeiende) lijst met veelgestelde vragen...
Waarom onderbelicht mijn flitser?
Veelal zijn de oorzaken voor onderbelichting:
- De flitser is niet in staat de afstand te overbruggen bij het ingestelde diafragma, ISO instellingen en brandpuntsafstand. Kies een hogere gevoeligheid of een groter diafragma.
- De meetflits wordt weerkaatst door iets glimmends (ruiten!)
- Er is veel wit / licht in beeld tijdens de meting
- Kop niet nauwkeurig genoeg gericht (bounce!)
- Toestel in Av of Tv mode (flitser werkt als invulflits!)
- Toestel in P mode bij redelijk veel licht (flitser werkt als invulflits!)
- Flitser nog niet opgeladen (zijn de batterijen nog oke?)
Overbelichting is meestal het gevolg van:
- Veel zwart in beeld
- Onderwerp is te dicht bij
- Strooilicht van omnibounce bij indirecte verlichting
Een paar mogelijkheden:
- Instelling van rear-curtain sync niet op flitser ingesteld
- Sluitertijd korter dan 1/40 seconde
- Focal Plane (a.k.a. "HSS") mode ingesteld
Ja, dat kan. Maarr (ja, er is altijd een maar!
)... de flitser genereert eerst een voorflits. Op die voorflits gaan je studioflitsers meestal al af, waardoor ze tijdens het maken van de foto zelf nog niet klaar zijn om opnieuw te flitsen. Gevolg: ze flitsen helemaal niet of niet op volle kracht. Wat je er tegen kunt doen: dek de flitser af met een kapje ofzo, druk op * (FEL), verwijder kapje, maak de foto (binnen 16 seconden...). Als je een externe flitser gebruikt kun je die van E-TTL afzetten en hem in manual mode gebruiken, dan genereert de flitser geen voorflits.Hoe voorkom ik dat de achtergrond zwart wordt?
Een geflitste foto kun je beschouwen als een foto met een dubbele belichting; één maal belicht door het flitslicht en één maal door het omgevingslicht. Door de sluiter langer open te houden dan normaal krijgt het omgevingslicht nog kans om de omgeving op de lichten. Deze techniek wordt vaak aangeduid met de term "slow sync" of some ook wel "dragging the shutter".
Hoe krijg je die achtergrond zo zwart?
Licht neemt kwadratisch af t.o.v. de afstand. Als het onderwerp op 2 meter afstand mooi belicht is door je flitser, is de hoeveelheid licht op 4 meter afstand nog maar een kwart (uit de formule van het richtgetal: RG = afstand x diafragma, richtgetal verandert niet, afstand x 2 = diafragma x 2 = 1/4 van de hoeveelheid licht!). Je krijgt dus eenvoudig een zwarte achtergrond door de achtergrond naar verhouding ver weg te zetten van je onderwerp. Let er daarbij op dat de sluitertijd niet zo lang is dat je weer een heleboel omgevingslicht mee gaat nemen in de belichting (zie hierboven)!
Hoe voorkom ik rode ogen?
"Rode ogen" ontstaan doordat het flitslicht recht door de pupil valt en de bloedvaatjes achter in het oog oplichten. Als je nu uit (bijna) dezelfde hoek door de pupil kijkt, zie je de reflectie van het bloed. Dit kun je voorkomen door de hoek waar onder je flitslicht valt t.o.v. de optische lijn te veranderen (lees: vergroot de afstand tussen flitser en objectief). Als je gebruik maakt van een interne flitser, dan kan dit natuurlijk moeilijk. Wat je dan kunt doen is een "rode ogen flits" gebruiken. "Rode ogen flits" genereert een paar flitsjes voordat de foto genomen wordt. De pupillen van je model zullen zich dan automatisch dichtknijpen waardoor de reflectie niet (of bijna niet) meer zichtbaar is.
Mijn flitser zoomt niet meer, is'ie stuk?
Als de kop van een Canon Speedlite niet meer zoomt met de brandpuntsafstand kunnen daar verschillende oorzaken voor zijn:
- de kop schakelt automatisch terug naar 50mm als je hem niet recht vooruit hebt staan (let op: hij kan soms ook een klein stukje naar beneden gericht staan, dan zoomt'ie ook niet mee!)
- het diffusor glaasje voor groothoekstand is uitgeklapt (kan ook onder bijvoorbeeld een Sto-fen diffusor zijn, is lastig zoeken!)
- sommige (voornamelijk oude) objectieven geven geen brandpuntsafstand door aan het toestel
- de kop van een Canon Speedlite kan niet verder meezoomen dan 105mm, bij moderne E-TTL II flitsers is dat inclusief de cropfactor. Een 70-200 staat op een APS-C toestel (xxxD en xxD series) dus altijd op het maximum ingezoomd.
- en last but not least... ja, hij kan natuurlijk defect zijn!
Nou ja, dat lijkt alleen maar zo. De eerste lichtmeting vindt plaats zonder flitslicht en dat zie je terug in de lichtmeter (zowel het "balkje" in de zoeker als sluitertijd en/of diafragma instellingen). Het meten van het fitslicht gebeurt later en wordt niet door het toestel weergegeven.
B. Bibliografie
Voor het samenstellen van deze tutorial zijn o.a. de volgende publicaties gebruikt (ook handig als verder leesvoer):
[1] NK Guy: Flash Photography with Canon EOS Cameras , Version 1.7. 23 February, 2007, http://photonotes.org/articles/eos-flash
[2] Neil van Niekerk: flash photography techniques, http://planetneil.com/tangents/flash-ph ... techniques
[3] Herbert Waldhecker & Stefan Gross: besser blitzen mit Canon-DSLR, http://www.traumflieger.de/desktop/blit ... _teil1.php
[4] J. Voorhaar: Licht, belichting en verlichting, Maart 2004, Photographic Memories
[5] Canon USA: Speedlite System Tips, http://www.usa.canon.com/dlc/controller ... fromTips=1
[6] Canon USA: Fill-in flash use with EOS cameras and speedlites, http://www.usa.canon.com/dlc/controller ... icleID=106
[7] Canon Japan: http://web.canon.jp/imaging/flashwork/, http://web.canon.jp/imaging/flashwork/
[8] Kevin Björke: Strobe Trigger Voltages, Dated 2004/04/06 04:51:29, http://www.botzilla.com/photo/strobeVolts.html
[9] M. Buschman: Basisboek licht meten, Focus Media Groep, ISBN 9072216598
[10] M. Buschman: Basisboek flitstechniek, Focus Media Groep , ISBN 9072216822
[11] Steve Edgell: Licht en belichting, Cantecleer, ISBN 9021323443
[12] Hicks, R.: Licht!, Cantecleer, ISBN 9021328526
[13] Toomas Tamm: Electronic Flash Information, 28 August 1999, Internet http://www.chem.helsinki.fi/~toomas/pho ... h-faq.html
[14] Bob Atkins: CANON EOS FAQ, Version 2.4, http://www.bobatkins.com/photography/eosfaq
